BBC’nin 2020’de yaptığı bir araştırmaya göre dezenformasyon kaynakları 7’ye ayrılıyor: Şakacılar, dolandırıcılar, komplo teorisyenleri, insider’lar (haberin gerçekleştiği yerde çalışanlar), yakınlarımız, ünlüler ve politikacılar.
Şakacılar, dolandırıcılar ve komplo teorisyenlerinin amacı isimlerinden anlaşılırken; insider’lar, yakınlarımız ve ünlüler aslında yalan haberi üretmez sadece iletirler. Ancak duyduğumuz güven nedeniyle bu içerikleri inandırıcı hale getirirler. Son kalan kaynağımız ise yalan haberin hem kaynağı hem de ileticisidir. Politikacıların enformasyonun sağlıklı bir şekilde gerçekleşmesini engellemeye çalışmasına tarih boyunca sayısız örnek bulunabilir ama gelin günümüze dönelim ve Rusya-Ukrayna savaşında yaşanan bilgi kirliliğine yakından bakalım.
Rusya ve Ukrayna
Ukrayna’daki savaş ilerlerken, sosyal medya paylaşımları, viral videolar ve gerçekleşen doğrudan propaganda silahlar kadar etkili oluyor.
Günümüz dünyasında sosyal medya kullanıcılar için bir haber kaynağı hale geldi. Ana akım medyada yer bulamayan haberleri veya yayınlanan haberlere farklı bir perspektiften bakış için sosyal medya ve diğer internet mecraları oldukça verimli olabilir. Ancak haber kontrolünü açısından “Teksas’a” dönen bu ortamlarda kötü niyetli kişilerin oluşturduğu dezenformasyon nelere sebep olabilir? Örneğin bir ülkeyi ele geçirmeye yardımcı olabilir mi?
Rusya’nın Ukrayna’yı işgali, küresel bir endişeye neden oldu.Ancak tarihteki örneklerinin aksine bu savaşta öne çıkanlar silahların gücü değil; yaşananları çarpıtan tweet’ler, meme’ler ve haberler. Peki Ukrayna’nın ordusunu sosyal medya’dan topladığı (Ukrayna Bilişim Ordusu, Telegram üzerinden toplandı ve kontrol ediliyor. Ayrıca gönüllü asker çağrıları da Twitter üzerinden gerçekleşiyor.), Rusya’nın ülkesinde sosyal medya mecralarını bir bir kapattığı bu ortamda platformlar durumu nasıl ele alıyor ve dezenformasyonu engellemek için hangi çözümler uyguluyorlar?
Sosyal medya platformları yalan haberleri önlemek için neler yapıyor?
Sosyal medyanın bilginin yayılmasında oynadığı rol göz önüne alındığında, platformların ağlarının şüpheli amaçlarla kötüye kullanımını sınırlamak için hızlı çalışması gerekiyor ve birçoğu gerçekleşen dezenformasyonun etkisini en aza indirmek için planlarını yürürlüğe koydu bile.
Meta
Facebook, Rusya’da yaklaşık 70 milyon ve Ukrayna’da 24 milyon kullanıcıyla, yani her bir ülkenin toplam nüfusunun yaklaşık yarısıyla, çatışma bölgesindeki sosyal medya bilgi akışının merkezinde yer alıyor.
- Rus Hükümeti, Meta’nın devlete bağlı medyadan gelen gönderilerdeki yanlış bilgi uyarı etiketlerini kaldırmayı reddetmesi nedeniyle Facebook’a erişimi kısıtlayacağını duyurdu.
- Meta, Rus devlet medyasından gelen reklamları yasaklayarak ve gelirlerini engelleyerek, eylem planını bir adım daha ileri götürdü.
- Meta, zararlı içerik eğilimlerini izlemek için ana dili Rusça ve Ukraynaca olan konuşmacılardan oluşan özel bir operasyon merkezi kurdu.
- Meta, AB yetkililerinden gelen taleplere yanıt olarak Rus devlet bağlantılı medya kuruluşları RT ve Sputnik’in içeriğine de erişimi kısıtlayacağını da duyurdu.
- Meta, Rusya’daki hiçbir reklamcının dünyanın hiçbir yerinde reklam oluşturmasına veya yayınlamasına izin vermeyeceğini duyurdu.
- Meta, Ukrayna Devlet Başkanı Zelensky’nin “deep fake” ile yapılan teslim olma çağrısı videosunu kaldırdı. Bu video, deepfake içeriğinin savaşlarda kullanılmasının ilk örneği oldu.
Bu gelişmelerin ardından Meta (Facebook ve Instagram), Rusya’da yasaklandı.
YouTube
- Ukrayna Hükümeti’nin talebi üzerine YouTube, Ukrayna’daki kullanıcılar için Rus devlete ait medya kuruluşlarına erişimi kısıtladığını ve aynı zamanda Rus kanalları için para kazanmayı askıya aldığını duyurdu.
- YouTube, Rus devletine ait kanalları önerilerden kaldırdı ve platformdaki yüklemelerinin erişimini sınırlandırdı.
- YouTube, dünya çapında Rus devlet tarafından finanse edilen medyaya erişimi engellediğini açıkladı.
- Google, YouTube’daki reklamlar ve üçüncü taraf yayıncı ortaklarındaki reklam yerleşimleri de dahil olmak üzere Rusya’daki tüm reklamları durdurdu.
- Google, devam eden savaş hakkında yanlış bilgileri gösteren bir sayfa oluşturdu. Ardından Rusya, bu sayfaya ülkesinde erişim engeli getirdi.
- Twitter, “kritik kamu güvenliği bilgilerinin yükseltilmesini ve reklamların bu bilgilerden olumsuz etkilenmemesini sağlamak için” Ukrayna ve Rusya’daki tüm reklamları geçici olarak yasakladığını duyurdu.
- Twitter, Rus devlet bağlantılı medya web sitelerinin bağlantılarını paylaşan tweet’lere etiketler ekledi. Aynı zamanda bu içeriği önerilerden kaldırdı ve algoritma tanımlı zaman çizelgelerinde alt sıralara yerleştirdi. Böylece yalan haberlerin dolaşımının azaltılması hedefleniyor.
- Twitter, Rusya yanlısı #IStandWithPutin hashtag’ini kullanan yaklaşık 100 hesabı tespit ettiğini ve kaldırdığını açıkladı.
- Twitter, Rus Hükümeti tarafından getirilen kısıtlamalara rağmen, Rus kullanıcılarının platformun kullanımını sürdürmelerine yardımcı olmak için resmi bir Tor hizmetini uygulamaya koydu.
- Twitter, Rus devlet medyası mesajları ile Belarus Hükümeti hesapları arasında ek bağlantılar keşfettikten sonra Belarus’taki devlete bağlı medya kuruluşlarına bağlantı paylaşan hesapları ve tweet’leri de etiketleyeceğini açıkladı.
- Twitter Ukrayna’daki devlet bağlantılı medya kuruluşlarına bağlantı paylaşan hesapları ve tweet’leri de etiketleyecek. Twitter, işgalin başlangıcından bu yana devlete bağlı medyayı paylaşan 61.000’den fazla benzersiz Tweet’i etiketlediğini ve bu içeriğin erişiminde %30’luk bir azalmaya katkıda bulunduğunu belirtti.
Bu gelişmelere karşılık Rus yetkililer ülkelerindeki kullanıcılar için Twitter erişimini engelledi.
TikTok
Şu anda izlenmesi gereken önemli bir platform, Rus bağlantılı grupların uygulamayı ‘düzenlenmiş dezenformasyon’ yaymak için kullandığına ve binlerce ilgili videonun platforma yüklendiğine dair raporların yer aldığı TikTok.
- TikTok AB’deki kullanıcılar için Rus devlet bağlantılı medya kuruluşları engelledi. Ancak AB dışındaki kişiler bu içeriğe erişmeye devam edebiliyorlar.
- TikTok, yanlış bilgilendirme konusundaki endişeleri gidermek için daha geniş çabalarının bir parçası olarak artık uygulamada devlete bağlı medyadan gelen içeriği etiketleyeceğini açıkladı.
Rus Hükümetinin, TikTok influencer’larına Rusya yanlısı içerik yayınlamaları için ödeme yaptığını ve kullanıcıları “ne söylenecekleri, videoları nerede çekecekleri, hangi hashtag’leri kullanacakları ve videoyu tam olarak ne zaman yayınlayacakları” konusunda yönlendirdiğini ortaya çıktı.
Snapchat
- Snapchat, sağlıklı bilgi akışını kolaylaştırmak için Rusya, Beyaz Rusya ve Ukrayna’da yayınlanan tüm reklamları durdururken, aynı zamanda tüm Rus ve Belarus kuruluşlarına reklam satışlarını da askıya aldı.
- Snapchat, bölgedeki kuruluşları desteklemek için 15 milyon doların üzerinde insani yardım sözü verdi.
- Ukrayna vatandaşlarını korumak için bir güvenlik önlemi olarak Snapchat, belirli konumlarda kaç tane anlık görüntü oluşturulduğunu gösteren Ukrayna için Snap Map ‘ısı haritası’ özelliğini geçici olarak kapattı.
![Dezenformasyon savaşları 2 Dezenformasyon savaşları](https://digitalreport.com.tr/wp-content/uploads/2022/06/Dezenformasyon-savaslari-2.jpg)
- Pinterest, mültecileri desteklemek ve krizden etkilenen ailelere yardım sağlamak için Uluslararası Kurtarma Komitesine 250.000 dolar bağışladığını duyurdu.
- Pinterest, platformunda yanlış bilgileri tespit etmeye ve ortadan kaldırmaya çalışırken daha fazla Pinner’ın IRC’ye bağış yapmasını sağlamak için özel bir bağış Pin’i başlattı.
Dezenformasyon kampanyaları hala çevrimiçi olarak ilerleme kaydediyor. Ancak bu taktikleri doğrudan Rusya’ya atfetmek neredeyse imkansız. Çünkü içerikler genellikle isimsiz olarak yayınlanıyor.
- Reddit, grupta paylaşılan yanlış bilgilerle ilgili devam eden sorunlar nedeniyle r / Russia alt dizinini geçici olarak kapattı.
- Reddit, Rus devlet medya kuruluşlarına ve bunların yabancı dildeki bağlı kuruluşlarına yönelik tüm bağlantıları uygulama genelinde yasakladı.
Neden?
Twitter üzerinden yapılan bir araştırma, yalan haberlerin gerçek haberlerden daha hızlı yayıldığını ortaya koydu. Bununla birlikte, sosyal medya platformlarında bilginin yayılmasını etkileyen çok sayıda faktör bulunuyor. Örneğin çevrimiçi kutuplaşma, yanlış bilginin yayılmasını teşvik edebilir. Dikkat süremiz sınırlı kalır ve besleme algoritmaları, genellikle maruz kaldıklarımıza benzer içerikler önererek seçim sürecimizi sınırlayabilir.
Ayrıca kullanıcılar inançlarına bağlı kalan bilgileri tercih etme ve ortak bir anlatı etrafında oluşturulan gruplara, yani yankı odalarına (echo-chamebers) katılma eğilimi gösterirler.
Sosyal medya platformlarının aldığı önlemler de bunun olmasının önüne geçmek.
Twitter ve Meta gibi mecraların algoritmalarında yaptığı değişiklikler ve etiketlemeler, bu yankı odalarının oluşmasını durdurmayı ve dezenformasyon kaynaklarının kullanıcıları etkisi altına almasını engellemeyi hedefliyor.
Algoritma değişiklikleri ve etiketlemeler, sosyal medyada yankı odaları oluşmasını durdururken, kullanıcıların olumsuz etkilenmesini önleyecek.
Kaybedilen canlar ve terkedilen evler savaşın kötü yüzünün en çarpıcı örnekleri.
Sosyal medya ise her şeye olduğu gibi bu içeriklere de ev sahipliği yapıyor. Kullanıcılara ise bu durumda büyük bir görev düşüyor; paylaşımlarına dikkat etmek ve içerikleri konusunda seçici davranmak. Çünkü yalan haberler bitmeyecek ve Rusya kaynaklı dezenformasyon çalışmaları, Ukrayna halkının direncini kırıp ve askeri olarak belirlenen bölgeleri ele geçirene kadar devam edecek.
Bu yazı Digital Report Dergisi 13. sayısında yayınlanmıştır.