Ödeme tarihi yazımızla, ticaretin insan hayatını değiştiren enstrümanlarını kronolojik olarak ele alıyoruz.
Dolar, pound, euro veya lira; fiziksel ya da dijital fark etmez, modern dünya değerin el değiştirmesi üzerine kurulu. Takas ile başlayarak ticaret tarihinde, değişimin araçları banknottan Bitcoin’e kadar uzanan köklü evrimler geçirdi. İşte ticaretin enstrümanları kronolojisi:
Ödeme tarihi: Bugüne dek ticaretin hayatı değiştiren enstrümanları
M.Ö. 9000: Takas başladı
Takasın ilk örnekleri milattan önce 9000 yılında Antik Mısır’da görülüyor. Pazar yerine giden köylüler, ihtiyaç duydukları mallar karşılığında tüccarlara yetiştirdikleri ekin ve hayvanları öneriyordu.
Takas mantığı antik ticaret yollarıyla birlikte geliştikçe, takas sisteminin ürünlere biçtiği değerler, bir diğer deyiş ile “piyasa değeri” ortaya çıktı. Asya ve Afrika’dan gelen egzotik hayvanlar, mineraller ve deriler gibi niş ürünler, Mısır papirüsü, birkaç değerli taş ve iki tekerlekli savaş arabası değerindeydi. Öte yandan hiyeroglifler, takasın pazarlıksız ve fiyat tartışmaları olmadan gerçekleşmediğini gösteriyor.
M.Ö. 600: Para icat edildi
Bilinen ilk para, binlerce yıl önce Batı Anadolu’da yaşamış olan Lidyalılar’a ait. British Museum’da sergilenen paranın bir yüzünde kükreyen bir aslan işlemesi, diğer yüzünde ise basit bir işaret duruyor.
Şekilleri ve boyutları farklılık gösteren paralar, altın ile gümüşün doğal alaşımı elektrumdan üretiliyordu. Her para aynı değere sahip değildi, değerlerini ağırlıklarına göre alıyorlardı ve ticarete aracı olabilecek en düşük değer 0,15 gramlık paralardı.
M.S. 1250: Uluslararası ticaret yaygınlaştı
Floransa Florin’i 1250 civarında kullanıma sunuldu ve bir asırdan uzun zaman sabit değerini korudu. Tüm Avrupa’da kabul gören Florinler, istikrarı sayesinde kıta ülkelerini uluslararası ticarete teşvik etti.
M.S. 1290: Gezginler banknotu Avrupa’ya getirdi
Kağıt paralar Çin’de 11. yüzyıldan beri kullanılıyordu. Avrupa’nın bu yeni para biçimi ile tanışması ise 13. yüzyılda Marco Polo gibi gezginler sayesinde gerçekleşti. Avrupa banknotlar ile tanışmış fakat henüz onlara hazır değildi. Banknotun Avrupa’da kullanılmaya başlanması için 300 yıl geçmesi gerekti. Kağıt paranın Avrupa’daki ilk durağı İsveç oldu.
Orta Çağ: Kolomb ile para istikrarını kaybetti
Veba salgınları ve sahte para basımının artması sert bir enflasyon artışına sebep oldu. 1400’ün ortalarında fiyatlar normale dönmeye başlamıştı ki, bu sefer de Kristof Kolomb sahneye çıktı. Yüzyılın sonunda Amerika’yı keşfeden Kolomb, Avrupa’ya değerli metal sevkiyatına başlayarak Avrupa’da paranın birkaç yüzyıl için istikrarını kaybetmesine sebep oldu.
1871: e-Paranın başlangıcı
1851 yılında “New York ve Mississippi Valley Printing Telegraph Company” ismiyle kurulan Western Union (WU), 1861’de tüm ülkeyi kapsayan bir telefon ağı kurdu. Siyu savaşçılarının kabloları sabote etmeleri sebebiyle, WU yalnızca Amerika’nın Doğu ile Batı Yakası’nı birbirine bağlayabildi. Telgraf aracılığı ile ilk para transferi 1871 yılında bu iki nokta arasında gerçekleşti ve e-para konsepti doğmuş oldu.
1950: İlk kredi kartı
Kredi kartı, Frank McNamara’nın 1950’de yediği bir akşam yemeğini ödemeye yetecek parayı yanına almaması sayesinde keşfedildi. Elini cebine atınca yanına yeterince para almadığını fark eden McNamara, eşini arayıp restorana para getirmesini istemeye zorlandı. Bir daha kimsenin böyle bir durum yaşamaması için dünyanın ilk kredi kartı Diners Club Card’ı geliştirdi.
Günümüzde kredi kartları birçok kişi için ana ödeme aracı konumunda. Geçtiğimiz yılın ocak ayında Türkiye’de kredi kartlarıyla 40,6 milyar dolar değerinde ödeme gerçekleştirildi.
1967: ATM’nin icadı
Efsaneye göre, John Shepherd-Barron, dünyanın ilk otomatik banka veznesi fikrini duş alırken buldu. Fikrini Barclays Bank’a anlatan mucit, ilk ATM’nin 1967 yılında Kuzey Londra’daki Enfield’a kurulmasını sağladı.
1983: Telefon bankacılığı
Bank of Scotland, Nottingham Yapı Kooperatifi müşterilerine ilk telefon bankacılığı hizmetini sundu. Para transferi ve fatura ödemeleri yapılmasını sağlayan Homelink isimli sistem için müşterilerin bir televizyon setine ve telefona sahip olmaları gerekiyordu.
1990: İnternet bankacılığı
90’lar internetin yeşermeye başladığı zamanlardı. Firmalar ve bankalar müşterilerinin sadakatini kazanmak için web’e doğru genişlediler. Fakat internet ile birlikte bilinçlenen müşterileri kazanmak eskisi kadar kolay değildi. Bank of America’nın 2 milyon müşterisini internet bankacılığı kullanmaya ikna etmesi için 10 yıl gerekti.
1997: Temassız ödeme
Mobil Oil Corp 1997’de Speedpass ismini verdiği elektronik ödeme sistemini kullanıma sundu. Sistem sayesinde sürücüler aldıkları yakıtın ücretini otomobillerinden çıkmadan, pompalara yapabiliyordu. Speedpass, bugün küresel bir trende dönüşen temassız ödemenin ilk örneğiydi.
2000: İnternet kültürü
Milenyum çağının başlangıcıyla internet küresel kültürü inşa etmeye başladı. Müşteriler artık çevrimiçi olmak için birbirleriyle yarışıyordu çünkü bu ‘modern’ olmaktı.
2005: Chip&PIN
Günümüzün çipli ve şifreli kredi kartları, 2005 yılında devreye giren Chip&PIN sistemiyle ortaya çıktı. Sahtecilik ve çalınmada büyük düşüş sağlanırken, müşteriler de artık imza atmayı bırakıp, dört haneli şifrelerini tuşlamaya başladı.
2009: Bitcoin ve programlanabilir paranın doğuşu
Satoshi Nakamoto takma isimli internet kullanıcısı, 2008 yılında dijital ve hiçbir merkezi bulunmayan bir para birimi fikrini anlatmaya başladı. Çok değil bir yıl sonra, dünya ekonomik kriz ile mücadele ederken ilk Bitcoin yaratıldı.
Bilinen ilk Bitcoin değişimlerinden birisi, 2010 yılında Papa John’s’tan iki pepperoni pizza karşılığında 10 bin Bitcoin ödenerek yapıldı. 10 bin Bitcoin’in bugünkü değeri ise 4 milyon doların üzerinde.
2014: Apple Pay
Apple Pay, filizlenen Fintech devrimini takiben bir iOS güncellemesiyle halka sunuldu. Mobil servis, kullanıcıların iPhone ve iPad’lerini kullanarak ödemeler yapabilmelerini mümkün kılarak, cüzdana duyulan ihtiyacı ortadan kaldırıyor. Günümüzde ABD’deki perakendecilerin yüzde 40’ı temassız ödemeyi destekliyor. Kredi kartlarımızı yanımızda taşımayacağımız bir gelecek yakın görünüyor.
2016: Blockchain
Bitcoin her geçen gün daha fazla işlem için kullanılsa da, bankalar ve firmalar para biriminin arkasında yatan Blockchain teknolojisi ile daha ilgili görünüyor. Bunda Bitcoin’in uyuşturucu kaçakçılarının favori para birimine dönüşmesinin ve istikrarsızlığının rolü büyük olsa gerek. Blockchain endüstrisi 2016 yılında milyarlarca dolar yatırım aldı ve NASDAQ ile NYSE gibi köklü finans enstitülerinin de dahil olduğu 35’ten fazla Blokchain projesi duyuruldu.
Sonuç
Ticaretin enstrümanları zaman içerisinde tanınamayacak kadar şekil değiştirdi. Günümüzün teknolojik gelişmeleri ise evrimin sıradaki adımını parayı akıllandırmak üzerine kuruyor. Blockchain şüphesiz gelecekte büyük bir rol oynayacak fakat gelişim hızı ve inanılmaz potansiyeli, hayatlarımızı nasıl değiştireceğini öngörmeyi neredeyse imkansızlaştırıyor.